Цаг уурын мэдээ > Хөдөө аж ахуйн цаг уурын тойм
ДАРХАН-УУЛ АЙМГИЙН 2017 ОНЫ ЗУНШЛАГЫН БАЙДЛЫН ТОЙМ
Шинэчлэгдсэн: 2023-03-27 06:59:37
ДАРХАН-УУЛ АЙМГИЙН 2017 ОНЫ ЗУНШЛАГЫН БАЙДЛЫН ТОЙМ
Цаг агаарын нөхцөл: 2017 оны 6 дугаар сарын агаарын температурын дундаж нийт сумдаар 18.6-20.6 градус дулаан, УАД-аас Дархан суманд 3.0 градус, Хонгор суманд 1.4 градус дулаан, бусад сумдад УАД-ийн орчим байв.
7 дугаар сард агаарын температурын дундаж нийт нутгаар 20.7-22.5 градус дулаан буюу УАД-аас Дархан суманд 2.1 градус, Хонгор суманд 1.6 градус дулаан, бусад сумдад УАД-ийн орчим байлаа.
8 дугаар сард агаарын температурын дундаж 16.5-18.0 градус дулаан буюу Дархан, Хонгор, Орхон сумдын нутгаар УАД-ийн орчим дулаан, Шарын гол суманд УАД-аас 1.3 градусаар сэрүүн байв.
Зураг 1. Зуны улирлын агаарын температур
Жилийн хамгийн их халуун 7 дугаар сард ажиглагдаж агаарын үнэмлэхүй их температур 36.1-38.6 градус хүрсэн нь уур амьсгалын дунджаас 1.2-6.0 градусаар дулаан байлаа.
Энэ зун агаарт 30 градусыг давж халсан өдөр 27-42 тохиолдсон бол 2016 онд 12-22 өдөр ажиглагдсан нь өмнөх оноос халуун болж өнгөрлөө.
Зуны улирлын хөрсний гадаргын температурын сарын дундаж 24.7-27.8 градус буюу, 6 дугаар сард УАД–аас Дархан суманд 5.6 градус, Хонгор суманд 1.9 градус, Шарын гол 1.2 градусаар тус тус дулаан, Орхон суманд дунджийн орчим, 7 дугаар сард УАД-аас Дархан суманд 5.7 градус, Хонгор суманд 1.5 градусаар дулаан, Орхон, Шарын гол сумдад дунджийн орчим, 8 дугаар сард УАД-аас Дархан суманд 2.6 градусаар дулаан, Шарын гол суманд 2.3, Орхон суманд 1.4, Хонгор суманд 2.2 градусаар тус тус сэрүүн байв.
Зураг 2. Зуны улирлын хөрсний температур
Хөрсний гадаргын үнэмлэхүй их температур 60.0-66.2 градус дулаан байсан ба судалгааны жилүүдийн үнэмлэхүй их температурын дундажтай харьцуулахад 6 дугаар сард Дархан суманд 5.9 градус, Хонгор суманд 7.8 градусаар дулаан, бусад сумдад дунджийн орчим, 7 дугаар сард Дархан, Хонгор сумдад 6.3 градусаар дулаан, бусад сумдад дунджийн орчим, 8 дугаар сард Дархан суманд дунджийн орчим, бусад сумдын нутгаар 2.1-7.4 градусаар сэрүүн байв.
2017 оны зуны улиралд хөрсний гадарга дээр 40 градусыг давж 69-77 өдөр халсан. Зуны улирлын агаар, хөрсний температурын үнэмлэхүй их ба бага утгуудыг хүснэгтээр үзүүлбэл:
Хүснэгт 1. Зуны улирлын агаар, хөрсний температур
|
Сумдын нэрс
|
Агаарын температур,0С
|
Хөрсний температур,0С
|
||
|
Үнэмлэхүй
их
|
30 градус давж халсан өдрийн тоо
|
Үнэмлэхүй
их
|
40 градус давж халсан өдрийн тоо
|
|
|
Дархан
|
38.6
|
35
|
66.2
|
77
|
|
Хонгор
|
38.5
|
42
|
65.1
|
69
|
|
Орхон
|
37.5
|
34
|
61.0
|
70
|
|
Шарын гол
|
36.1
|
27
|
60.0
|
70
|
Хур тунадас: 2017 оны 6 дугаар сард нийт нутгаар 34.9-48.5 мм тунадас унасан. УАД-тай харьцуулж үзэхэд Дархан суманд 12.3 мм, Шарын гол суманд 16.4 мм, Хонгор суманд 19.3 мм, Орхон суманд 11.6 мм буюу нийт нутгаар бага тунадас унасан байна.
7 дугаар сард нийт нутгаар 44.6-88.9 мм тунадас унасан бөгөөд Дархан суманд 7.6 мм, Шарын гол суманд 11.6 мм, Хонгор суманд 23.4 мм-ээр бага, Орхон суманд 15.2 мм буюу УАД-аас ахиу тунадас оржээ.
8 дугаар сард нийт нутгаар 86.2-144.1 мм тунадас орж, Дархан, Шарын гол сумдад УАД-ийн орчим, Хонгор, Орхон суманд УАД-аас ахиу тунадас унасан байна.
Аймгийн нийт нутгаар 39-46 өдөр хур бууж, Дархан суманд 204.4 мм, Хонгор суманд 181.9 мм, Орхонд 274.8 мм, Шарын голд 172.5 мм тунадас унажээ.
Зуны улирлын хамгийн их хур тунадас Орхон суманд 8 дугаар сарын 18-нд 45.7 мм орсон байна.
Зураг 3. Зуны улиралд орсон тунадасны хэмжээ, мм
Салхи: Салхины УАД хурд аймгийн нийт нутгаар 2.5 м/с хүрч салхилдаг бөгөөд 2017 оны зуны саруудад салхины дундаж хурд 2.1-2.8 м/с хүрч олон жилийн дунджийн орчим салхитай байлаа.
Хүснэгт 2. Салхины дундаж хурдыг УАД -тай
харьцуулсан үзүүлэлт:
|
Сумдын
нэрс
|
6 сар
|
7 сар
|
8 сар
|
|||
|
Дундаж хурд м/с
|
УАД
|
Дундаж хурд
м/с
|
УАД
|
Дундаж хурд
м/с
|
УАД
|
|
|
Дархан
|
2.3
|
2.2
|
2.0
|
1.7
|
2.0
|
1.6
|
|
Хонгор
|
2.7
|
2.5
|
2.4
|
1.9
|
2.1
|
1.8
|
|
Орхон
|
3.0
|
3.1
|
2.7
|
2.5
|
2.7
|
2.3
|
|
Шарын гол
|
2.6
|
2.0
|
2.6
|
1.6
|
2.4
|
1.4
|
Нийт сумдаар 6-8 дугаар сард салхилсан салхины үнэмлэхүй их хурд 10 м/с-ээс дээш салхитай өдрийн тооны давтагдалыг тооцоход /3-р хүснэгт/.
Хүснэгт 3. Салхины хамгийн их хурд, 10 м/с-ээс
дээш салхитай өдрийн тоо
|
Сумдын
нэрс
|
Салхины үнэмлэхүй их хурд м/с
|
10 м/с-ээс дээш салхитай өдрийн тоо
|
||||
|
6 сар
|
7 сар
|
8 сар
|
6 сар
|
7 сар
|
8 сар
|
|
|
Дархан
|
18
|
19
|
18
|
17
|
14
|
6
|
|
Хонгор
|
18
|
17
|
21
|
12
|
9
|
5
|
|
Орхон
|
20
|
20
|
17
|
11
|
13
|
7
|
|
Шарын гол
|
21
|
27
|
18
|
22
|
18
|
12
|
6-8 дугаар сард салхины үнэмлэхүй их хурд 17-27 м/с хүрч, салхины хамгийн их хурд Шарын гол суманд ажиглагджээ. 10 м/с-ээс дээш салхитай өдрийн тоо нийт хугацаанд Дархан суманд 37, Хонгор суманд 27, Орхон суманд 31, Шарын гол суманд 52 өдөр ажиглагдсан нь УАД-тай харьцуулахад салхи ихтэй байлаа.
Зуншлагын байдал:
Бэлчээрийн ургамлын судалгаа: Бэлчээрийн ургамлын цэцэглэлтийн үе шат ишгүй гичгэнэ 4 дугаар сарын 3-р арав хоногийн дундуур, ширэг улалж 5 дугаар сарын 1-р арав хоногийн сүүлч, саман ерхөг 6 дугаар сарын 3-р арав хоногийн дунд, агь 8 дугаар сарын 2-р арав хоногийн сүүлчээр, үр боловсролтын үе шат ишгүй гичгэнэ 5 дугаар сарын 3-р арав хоногийн дунд, ширэг улалж, саман ерхөг 6 дугаар сарын дунд арав хоногийн сүүлчээр тус тус явагдсан. Хашаалсан талбайн улалжийн төрлийн ургамлын цэцэглэлтийн үе шат 6 дугаар сарын 1-р арав хоногийн, ихэнх алаг өвс, үетэн, буурцагтан ургамлын цэцэглэлт 7 дугаар сарын 1-р арав хоногийн сүүлч, зарим алаг өвс 8 дугаар сард явагдсан.
5 дугаар сарын 11, 12-нд агаар, хөрсөнд -1...-2 градус хүрч цочир хүйтэрснээс хижээл сонгины навчны үзүүр харлаж цухуйсан навч гэмтсэн, 6 дугаар сарын 20 нд дахин цухуйлт ажиглагдсан.
Бэлчээрийн ургамлын ургалтын байдал: 6 дугаар сарын эхээр бэлчээрийн ургамал гандаж, ургамлын ургалт зогсонги байдалд орсон ч 6 дугаар сарын 19-нд үүлэнд зориудаар нөлөөлж, хур тунадас нэмэгдүүлснээр 3-р арав хоногийн дунд үеэс ургамал сэргэж, зуншлага сайжирсан.
7 дугаар сард агаарын температурын халалт ажиглагдаж, Орхон сумаас бусад сумдад бэлчээрийн ургамал дахин гандаж, зуншлагын байдал муудсан. Иймд 7 дугаар сард Экспедици 4 удаа хур тунадас нэмэгдүүлэх ажиллагаа явуулсанаар 7 дугаар сарын 2-р арав хоногийн сүүлчээс хөрсний чийгийн хангамж нэмэгдэж, газрын гарц, зуншлагын байдал сайжрах нөхцөл бүрдсэн. Мал ногоонд цадаж малын тарга хүч бүх төрлөөр нэмэгдсэн.
Аймгийн нийт нутгаар бэлчээрийн ургамлын ургалтын байдал 6-р сард дунд, 7, 8-р сард сайн байлаа. Бэлчээрийн ургамлын дундаж өндөр 8-20 см, хашаалсан талбайн ургамлын дундаж өндөр улалж, алаг өвс 10-15 см, үетэн ургамал 22-29 см байна.
Дархан-Уул аймгийн зуншлагын байдал: Засгийн газрын 286 дугаар тогтоолын 5 дугаар хавсралтын “ГАН, ЗУДЫН БАЙДАЛД ҮНЭЛГЭЭ ХИЙХ ЖУРАМ” –ын дагуу гангийн байдлыг үнэлэхэд нийт нутгаар 6 дугаар сард гандуу байсан бол 7 дугаар сард Дархан сум гантай, Хонгор, Шарын гол сумдын нутгаар гандуу буюу бэлчээрийн талбайн 80.8%, харин Орхон суманд хэвийн зуншлагтай байна. Харин 8 дугаар сард бороо орж ган тайлагдаж хэвийн зуншлагатай болсон.
Бэлчээрийн ургамлын ургац: Бэлчээрийн ургамлын ургац аймгийн нийт нутгаар 5 дугаар сарын 3-р арав хоногоос ургац тодорхойлсон. 6 дугаар сард нийт нутгаар 0.9-2.4 ц/га, УАД ургацтай харьцуулахад 1.0 -2.8 ц/га –аар бага, 7 дугаар сард нийт нутгаар 1.2-2.9 ц/га, УАД ургацтай харьцуулахад 2.0 -3.6 ц/га –аар бага, 8-р сард 1.4 -5.9 ц/га, УАД ургацтай харьцуулахад Орхон суманд 1.3 ц/га –аар их, бусад сумдад 0.3-2.8 ц/га –аар бага байна.
Бэлчээрийн ургамлын хашаалсан талбайн ургац сар бүрийн 24 нд тодорхойлсноор 6 дугаар сард 1.8-4.0 ц/га буюу УАД ургацтай харьцуулахад 2.4-3.7 ц/га бага, 7 дугаар сард 3.2-8.5 ц/га буюу УАД ургацтай харьцуулахад 4.2-4.7 ц/га-аар бага, 8 дугаар сард 5.0-16.0 ц/га буюу УАД ургацтай харьцуулахад Дархан суманд 1.6 ц/га-аар их, Шарын гол суманд 5.0 ц/га-аар бага ургац бүрдсэн.
Энэ жил сард агаарт 30 градусыг давж халсан өдөр 27-42, мөн хөрсний гадарга дээр 40 градусыг давж 69-77 өдөр, нийт нутгаар хөрсөн дээр 60.0-66.2 градус хүрч халсан нь ургамлын ургалт, ургац буурахад нөлөөлсөн.
Таримал ургамлын судалгаа: Хонгор сумын нутагт тариалсан судалгааны буудайн 3 талбайд ажиглалт хийлээ. 5 дугаар 1-р арав хоногт таримал ургамлын тарилт хийгдэж, ажиглалтын хэсэгт Алтангадасын талбайд 5 дугаар сарын 9-нд, Цайдамын талбайд 5 дугаар сарын 13-нд, 6-р бригадын талбайд 5 дугаар сарын 14-нд “Дархан-144” сортын буудайн үр суулгасан. Алтангадасын талбайд 5 дугаар сарын 20-нд цухуйж , 31–нд 3 дахь навчлалтын үе шат жигдрэн, 6 дугаар сарын 4-нд бутлаж эхэлсэн.Уг талбайн буудай 6 дугаар сарын 20-нд голлолтын үе шат жигдэрч, 7 дугаар сарын 8-нд түрүүлэлтийн үе шат, 8 дугаар сарын 8-нд аарцан бололтын үе шат эхэлж, 8 дугаар сарын 24-нд бүрэн бололтын үе шат эхэлж 28 нд жигдэрсэн.
Цайдамын талбайн буудай 5 дугаар сарын 24-нд цухуйж, 6 дугаар сарын 4-нд 3 дахь навчлалтын үе шат жигдэрч, 10-нд бутлаж эхэлсэн ба, 18-нд голлолтын үе шат жигдэрч, 7 дугаар сарын 10-нд түрүүлэлтийн үе шат, 8 дугаар сарын 10-нд аарцан бололтын үе шат эхэлж, 24-нд бүрэн бололтын үе шат эхэлж, 28-нд бүрэн бололтын үе шат жигдэрсэн.
6-р бригадын талбайд 5 дугаар сарын 24-нд цухуйлт эхэлж, улмаар 3 дахь навчлалтын үе шат 6 дугаар сарын 10-нд жигдэрч, 14-нд бутлаж эхэлсэн, 24-нд голлолтын үе шат жигдэрч, 7 дугаар сарын 14-нд түрүүлэлтийн үе шат, 8 дугаар сарын 10-нд аарцан бололтын үе шат эхэлсэн, 24-нд бүрэн бололтын үе шат эхэлж, 28-нд бүрэн бололтын үе шат жигдэрсэн.
5 дугаар сарын 1-р арав хоногийн дунд үеэс төмс, хүнсний ногооны тариалалт явагдаж, 6 дугаар сарын 2-р арав хоногийн эхээр дууссан. УГТХ-гийн туршлагын талбай, мөн Хонгор сумын төвд тариалсан гала сортын төмсөн дээр тус тус үзэгдэл зүйн ажиглалтыг явууллаа. УГТХ-гийн Атарт тариалсан төмс 6 дугаар сарын 4-нд цухуйж, 8-нд цухуйлтын үе шат нь жигдэрсэн.
Хонгорын төмсний цухуйлт 6 дугаар сарын 4-нд цухуйж 18-нд цухуйлтын үе шат нь жигдэрсэн. Атарын гала сортын төмсний баг цэцэг үүслийн үе шат мөн сарын 24-нд эхэлж, 28-нд жигдэрсэн. Цэцэглэлтийн үе шат нь 7 дугаар сарын 4-нд эхэлж , 10-нд жигдэрлээ.
Харин Хонгорын төвд тариалсан гала сортын төмсний баг цэцэг үүсэл 6 дугаар сарын 2-р хоногийн эхээр эхэлж, сүүлчээр жигдэрсэн, цэцэглэлт нь 8 дугаар сарын 1-р арав хоногийн эхэн үеэр явагдсан.
Жимсний модны ургалтын байдал: Чацарганы цаг агаарын нөхцөл, үе шатны үзэгдэл зүйн ажиглалтыг судлахаар Дархан сумын Батальонд 2011 онд 5 га талбайд тарьсан компаний талбайд ажиглалтын хэсэг сонгон 20 модон дээр судалгааг явуулав. Агаарын дундаж температур 50С-ыг тогтвортой дайрч дулаарсанаас хойш чацарганы модны нахианы хөөлт 4 дүгээр сарын сүүлчээр явагдаж, 6 дугаар сарын 14- нд цэцэглэлт нь эхэлсэн. Үр жимсний үүсэл буюу жимс суулт 6 дугаар сарын 24-нөөс 30-ны хооронд явагдаж, бүх мод бүрэн жимслэсэн. 7 дугаар сарын сүүлчээр жимсний бүрэн боловсролт эхэлж, 8 дугаар сарын 1-р 10 хоногийн сүүлчээр боловсорч гүйцэн, 2-р 10 хоногийн сүүлчээр жимс хураалт эхэлсэн. Ургалтын байдал сайн.
Хортон шавжийн ажиглалт: Дархан-Уул аймгийн нийт сумдаар бэлчээрийн ургамлын хортон царцааны ажиглалтаар 5 дугаар сарын дундуур царцааны авгалдай гарч, 7 дугаар сарын эхээр болон дунд үеэр бие гүйцсэн. Бэлчээрт зуны турш 1м2 талбайд 3-8 ш царцаа тоологдож байв. Төрөл зүйлийн хувьд Тоонолжит, Сибирийн, Барабений таршаа, Бараан далавчит зэрэг царцаа ажиглагдсан. 7 дугаар сарын 9 нд Дархан сумын Төмөр толгой, 7 дугаар сарын 15 нд Хонгор сумын Салхит хэсэг орчмоор царцааны хэт олшролт ажиглагдаж тус бүр 16 цэгт хэмжилт тоололт хийхэд бие гүйцсэн царцаа дунджаар 7-8 ш тоологдсон. Төрөл зүйлийн хувьд Сибирийн, Барабений таршаа, Бараан далавчит зэрэг царцаа ажиглагдсан.
Хөрсний чийгийн нөөц: Хөрсний ашигтай чийгийн нөөцийг 10 хоног тутам тодорхойлоход 6 дугаар сарын 8-ны байдлаар 5 дугаар сарын 28-нд тодорхойлсон ашигтай чийгийн нөөцөөс бүх талбайнуудад 0-20 см гүнд 1.2...6.7 мм-ээр, 0-50 см гүнд 1.5...5.8 мм-ээр тус тус бага, 0-100 см гүнд Төмс, 6-р бригадын талбайн чийг 4.5-10.3 мм-ээр бага, Цайдам, Алтангадасын талбай 15.9...23.5 мм-ээр нэмэгдсэн.
6 дугаар сарын 18-ны байдлаар өмнөх арав хоногт тодорхойлсон ашигтай чийгийн нөөцөөс 0-20, 0-50, 0-100 см гүндүүдэд буудайн талбайд чийгийн нөөц багассан, төмсний талбайд чийгийн нөөц өөрчлөлтгүй.
Харин 6 дугаар сарын 28-ны байдлаар өмнөх арав хоногт тодорхойлсон чийгийн нөөцөөс 20 см гүнд Цайдам, Төмсний талбайд өөрчлөлтгүй, бусад талбайд 2.8-3.2 мм-ээр бага, 50 см гүнд төмсний талбайд 2.8 мм-ээр их бусад талбайд 5.0...11.2 мм-ээр багасч, 0-100 см гүнд Алтангадас, Төмсний талбайд 1.1...6.4 мм-ээр их, бусад талбайд 1.1-27.9 мм-ээр багассан байна.
7 дугаар сарын 08-ны байдлаар өмнөх 10 хоногийн ашигтай чийгийн нөөцтэй харьцуулахад Алтангадасын талбайн чийгийн нөөц бүх гүндээ нэмэгдэж бусад талбайн чийгийн нөөц бүх гүндээ багассан.
7 дугаар сарын 18-ны байдлаар өмнөх 10 хоногийн ашигтай чийгийн нөөцтэй харьцуулахад 20 см гүнд Алтангадас, Төмс, Цайдамын талбайн чийгийн нөөц 0.3-19.0 мм-ээр их, 0-50 см, 0-100 см-ийн гүнд Төмс, Цайдамын талбайн чийгийн нөөц нэмэгдсэн, 6-р бригадын буудайн бүх гүндээ, Алтангадасын буудайн 0-50 см, 0-100 см-ийн гүндээ тус тус чийгийн нөөц багассан. Хөрсний ашигтай чийгийн нөөц 8 дугаар сарын 1-р арав хоног хүртэл өмнөх арав хоногийн чийгийн нөөцөөс бүх гүндээ нийт талбайд буурч, байсан хэдий ч 2-р арав хоногт бүх талбайд чийгийн нөөц нэмэгдсэн.
Хөрсний чийгийн нөөцийг чийг багтаамжийн хязгаартай харьцуулахад:
Цайдамын талбайн буудай 6 дугаар сараас, 7 дугаар сарын 2-р арав хоног хүртэл 0-20 см, 0-50 см, 0-100 см-ийн гүнд чийгийн нөөц хангалтгүй, 7 дугаар сарын 18-нд 0-20 см-ийн гүнд хангалттай сайн, 0-50 см-ийн гүндээ дунд зэрэг, 28-нд 0-20 см гүндээ дунд зэрэг байсан.
Төмсний талбайн нөөц чийг 6 дугаар сараас 7 дугаар сарын 18-н хүртэл бүх гүндээ чийг хангалттай, 28-нд 0-20 см-ийн гүнд дунд зэрэг бусад гүнүүдэд хангалтгүй.
Алтангадасын талбайн буудай 6 дугаар сард 0-20 см, 0-50 см, 0-100 см-ийн гүнд чийгийн нөөц дунд зэрэг, 7 дугаар сарын 8-нд бүх гүндээ чийгийн нөөц хангалттай , 7 дугаар сарын 18-нд 0-20 см-ийн гүнд хангалттай сайн, 0-50 см-ийн гүндээ дунд зэрэг, 28-наас, 8-р сарын 2-р арав хоног хүртэл бүх гүндээ хангалтгүй байсан.
6-р бригадын буудайн талбайн чийгийн нөөц 6 дугаар сард 0-20 см-ийн гүнд хангалттай 50, 100 см-ийн гүнүүдэд дунд зэрэг, 7 дугаар сарын 8-нд 0-20 см –ийн гүнд хангалттай бусад гүнүүдэдээ дунд зэрэг байсан.
Нийт талбайн хөрсний чийг бүх гүндээ 5 дугаар сар, 7 дугаар сарын 2-р арав хоног, 8-р сарын 2-р арав хоног хүртэл чийгийн нөөц хангалттай 6 дугаар сарын эхний арав хоногоос хөрсний ашигтай чийгийн нөөц бүх талбайд багассан.
ТОЙМ БИЧСЭН:
ХААЦУ-ЫН ЕРӨНХИЙ ТЕХНОЛОГИЧ М.АРИУНБУЯН
Холбоотой мэдээний жагсаалт
Цаг уурын мэдээ
Онцлох мэдээ
2019/05/07
ДАРХАН-БОРОО ЭКСПЕДИЦИЙН ТАЙЛАН
2018/03/27
Дархан сум шар усны үер
2017/12/19
МЭДЭГДЭЛ
2023-03-29
Дархан хот
17 цаг
15
59
O
CF
Үзэгдэлгүй
2 м/с
ӨНӨӨДӨР
15
59
O
CF
Багавтар үүлтэй
6 м/с
