ДАРХАН-УУЛ АЙМГИЙН 2021 ОНЫ ЗУНШЛАГЫН ТОЙМ

Агаарын үнэмлэхүй их температур 07 дугаар сард нийт нутгаар 32.1-33.9 градус хүрч халсан ба ОЖД-тай харьцуулахад Дархан суманд 1.3 градус дулаан бусад нутгаар дунджаас 1.8-2.2 градусаар сэрүүн байв. Жилийн хамгийн их халуун Дархан суманд 33.9 градус хүрч халсан. Энэ зун агаарт 30 градусыг давж халсан өдөр Дархан, Орхон, Хонгор сумдын нутгаар 9-10, Шарын гол суманд 4 тохиолдсон нь олон жилийн дунджаас 8-10 өдрөөр цөөн ажиглагдаж сэрүүхэн зун болж өнгөрлөө. Аймгийн нийт нутгаар зуны улирлын хөрсний гадаргын температурын дундаж 22-25 градус дулаан буюу ОЖД-тай харьцуулахад Дархан суманд 06 дугаар сард дунджийн орчим, 07-08 дугаар саруудад 2 градусаар дулаан, бусад нутгаар 06 дугаар сард 4-5 градусаар, 07 дугаар сард 2-4 градус, 08 дугаар сард 1-2 градусаар тус тус сэрүүн байсан.

Хөрсний гадаргын үнэмлэхүй их температур 56.8-62.8 градус дулаан байсан ба судалгааны жилүүдийн үнэмлэхүй их температурын дундажтай харьцуулахад Дархан суманд 3.1 градусаар дулаан, Орхон суманд 3.4 градусаар сэрүүн, бусад нутгаар дунджийн  орчим байв.  Хөрсний гадарга дээр 40 градусыг давж Дархан суманд 67, бусад сумдад 59 өдөр халсан. ОЖД-аас Дархан, Хонгор сумдад 8-12 өдрөөр олон,  Шарын гол, Орхон  сумдад 1-4 өдрөөр цөөн халсан байна.

Хур тунадас: Зуны улиралд 42-47  өдөр тунадастай байж нийт нутгаар 06 дугаар сард 94.2-123.5 мм, 07 дугаар сард 111.9-122.5 мм, 08 дугаар сард Дархан, Шарын гол сумдын нутгаар  сумын нутгаар 95.3-118.7 мм, бусад нутгаар 70.7-73.0 мм тунадас унажээ.  

Салхи: Зуны улиралд салхины дундаж хурд секундэд 2.0-2.6 м/с, үнэмлэхүй их хурд секундэд 06 дугаар сард Дархан суманд 18 м/с, бусад нутгаар 23-25 м/с, 10 м/с-ээс дээш хурдтай салхитай өдрийн тоо 06 дугаар сард нийт сумдаар 16-21 өдөр, 07 дугаар сард 5-8 өдөр, 08 дугаар сард 9-14 өдөр тус тус ажиглагдлаа. 

Зуншлагын байдал:

Бэлчээрийн ургамлын ургалтын байдал: 05-р сард хөрсний чийгийн нөөц хангалттай хэдий ч дулаан хангамж дутагдалтай учраас ургамлын ургалт удааширалтай явагдсан.

06 дугаар сарын дунд арав хоногийн сүүлчээр нийт нутгаар дулаарч 05, 06 дугаар сард орсон тунадасны нөлөөгөөр хөрсний чийг нэмэгдэж бэлчээр болон таримал ургамлын ургалт газрын гарч нэмэгдэж зуншлагын байдал эрс сайжирч га-ын ургац нэмэгдсэн.

          Аймгийн нийт нутгаар бэлчээрийн ургамлын дундаж өндөр 06 дугаар сард 10-14 см, 07 дугаар сард 17-22 см, 08 дугаар сард хамгийн их хэмжээндээ 24 см хүрсэн. Бэлчээрийн ургамлын өндрийг ОЖД өндөртэй  харьцуулахад 06 дугаар сард Хонгор сумын нутгаар ОЖД-ийн орчим бусад нутгаар 06-07 дугаар сард 1-5 см-ээр,  08 дугаар сард нийт нутгаар 5-9 см-ээр тус тус өндөр ургасан байна.

Бэлчээрийн ургамлын ургац 06 дугаар сард нийт нутгаар 3-6 ц/га ургац бүрдэж цаашид нэмэгдэж  08 дугаар сард мал бэлчээрлэж буй талбайд Дархан сумын нутгаар 4 ц/га,  Хонгор, Орхон, Шарын гол сумдын нутгаар 8-13 ц/га ургац бүрдэж олон жилийн дунджаас 08 дугаар сарын 25-ны байдлаар  Дархан суманд 1.8 ц/га-аар бага, Шарын гол суманд 8.2 ц/га-аар, Хонгор, Орхон сумдын нутгаар 3-5 ц/га-аар тус тус ахиу ургац бүрдсэн. Харин мал бэлчээрлээгүй буюу хашаалсан талбайд 08 дугаар сард 44-46 ц/га бүрдэж, олон жилийн дунджаас 32-34 ц/га-аар ахиу ургац бүрдсэн.

Засгийн газрын 286 дугаар тогтоолын 5 дугаар хавсралтын “ГАН, ЗУДЫН БАЙДАЛД ҮНЭЛГЭЭ ХИЙХ ЖУРАМ” –ын дагуу гангийн байдлыг үнэлэхэд нийт нутгаар хэвийн зуншлагатай байлаа.

          Цаг агаарт зориудаар нөлөөлөх экспедици 6 удаа хур тунадас нэмэгдүүлэх ажиллагаа явуулж  Дархан бороо экспедиц 5 дугаар сарын 5, 10,  нд үүлэнд зориудаар нөлөөлж 05 дугаар сарын I, III-10 хоногт орох тунадасыг 1 дахин, 06 дугаар сард 3  үүлэнд зориудаар нөлөөлж орох тунадасыг нэмэгдүүлсэн. 

2021-2022 оны Өвөл- Хаврын бэлчээрийн даацыг тодорхойлсон дүн

Монгол улсын Засгийн газрын 286 дугаар тогтоолын дагуу Ус цаг уур, орчны судалгаа, мэдээллийн хүрээлэнд 2021-2022 оны өвөл, хаврын бэлчээрийн даацыг баг бүрийн бэлчээрийн ургац, малын тоо, бэлчээрийн талбайн хэмжээ, бэлчээр ашиглах хугацаа зэрэг мэдээлэл дээр үндэслэн багийн нутгаар тооцоолж гаргав. Аймгийн нийт нутгаар 8 дугаар сарын 15 ны байдлаар зуншлагын байдал сайн байв. Нутгийн 80 орчим хувьд бэлчээрийн даац хүрэлцээтэй байхаар 20 гаруй хувьд хэтэрч гарсан. Хонгор сумын баруун өмнө, Шарын гол сумын ихэнх нутгаар 1-3 дахин хэтэрсэн байна.  

Өвөл-хаврын бэлчээрийн даац хэтэрч гарсан сумдын нутагт өвс хадлан бэлтгэх, нэмэгдэл тэжээл нөөцлөх, отор нүүдэл хийх, малын тоог бууруулах зэргээр арга хэмжээг эртнээс авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Хортон шавьж,  мэрэгчид:

           Дархан-Уул аймгийн нийт сумдаар бэлчээрийн ургамлын хортон царцааны авгалдай 05 дугаар сарын 2-р 10 хоногоос  гарч, 07 дугаар сард бие гүйцсэн. Төрөл зүйлийн хувьд тоонолжит, сибирийн, барабений таршаа, азийн судалт, нүүдлийн зэрэг царцаа зуны турш бэлчээрт 1м² талбайд 3-5 ш царцаа тоологдож байв. Аймгийн нийт нутгаар мэрэгчдийн голомт бүхий газруудад судалгааг хийхэд Дархан сумын Мангирт багийн орчим талбайд 25 ш нүх Орхон суманд 3 ш, Шарын гол, Хонгор сумдад 12-19 ш нүх тоологдож, эзэнтэй нүх үлий Шарын гол, Хонгор сумдад 2-4 ш тоологдсон бусад сумдын нутгаар тоологдоогүй. Хүчтэй аадар борооны улмаас мэрэгч усанд урссан байна. 

Мэрэгчдийн хор хөнөөлийг тооцоход нүх үлий бүхий газарт 7-12 ц/га, мэрэгчдийн нүх үлийгүй бэлчээрт 9-14 ц/га ургацтай байв.

Бэлчээрийн төлөв байдал:

Дархан-Уул аймгийн нийт нутгаар бэлчээрийн төлөв байдлын мониторингийн судалгааг 08 дугаар сарын 12-13-ный өдрүүдэд нийт сумдын нутгийн бэлчээрийг төлөөлөх зогсоол цэгүүд дээр хийсэн. Энэ жил зуншлага сайн нийт нутгаар ургамлан нөмрөг нэмэгдсэн. 

Бэлчээрийн ургамлын ургац бэлчээрийн төрөл зүйлээс шалтгаалж соргог бэлчээртээ 23-26 ц/га, ширэг улалж зонхилсон бэлчээртээ 5-7 ц/га,  бусад бэлчээртээ 11-14 ц/га ургац бүрдсэн. 2020 оны мөн үетэй харьцуулахад соргог бэлчээр болох Хонгор сумын Цог-Өндөр, Орхон сумын Дардай нуур орчмын бэлчээрт 9-11 ц/га-аар, бусад нутгаар 2-7 ц/га-аар тус тус ахиу ургац бүрдсэн байна.

Зуны улирлын онцлог:

1. 06-08 саруудын агаарын температурын дундаж ОЖД-аас Дархан суманд дунджийн орчим бусад нутгаар 06 дугаар сард 3-4 градусаар, 07-08 дугаар саруудад 1-2 градусаар тус тус сэрүүхэн байлаа.
2. Агаарын температурын үнэмлэхүй их 07 дугаар сард 33.9 градус хүрч халсан нь  Дархан суманд ажиглагдсан.
3. Зуны улирлын хамгийн их хур тунадас: 06 дугаар сард Шарын гол суманд 123.5 мм, Хонгор суманд 120.3 мм тунадас орсон. Энэ нь Шарын гол сумын 25, Хонгор сумын 37 жилийн хугацаанд 06 дугаар сард тохиолдсон анхы их хэмжээний тунадас. Мөн 07 дугаар сарын 21-нд Дархан суманд 41.2 мм орсон энэ нь 37 жилийн  хугацаанд тохиолдсон 5 дахь удаагийн их хэмжээний тунадас байлаа.
4. 05, 06 дугаар саруудад орсон тунадасны нөлөөгөөр бэлчээрийн ургамлын ургалт, га- ын ургац нэмэгдэж зуншлагын байдал эрс сайжирч,  ногоон ургамлын эзлэх хувь 08 дугаар сард хүрдэг хэмжээнд 66-89%-д хүрсэн онцлогтой байлаа. 
5. Бэлчээрийн ургамлын дундаж өндөр 08 дугаар сард хамгийн их хэмжээнд хүрч нийт нутгаар 23-24 см хэмжигдсэн нь  олон жилийн дунджаас 5-9 см-ээр өндөр ургасан.     

       

Товчилсон үгийн тайлбар: ОЖД- олон жилийн дундаж

 

 

ТОЙМ БОЛОВСРУУЛСАН:

  ХААЦУ-ЫН  ЕРӨНХИЙ ТЕХНОЛОГИЧ             М. АРИУНБУЯН